آژانس هماهنگی و همکاری ترکیه (تیکا) چیست و چه اهدافی را دنبال می کند؟

آژانس هماهنگی و همکاری ترکیه (تیکا) یکی از مهمترین نهادهای دولتی این کشور است که در زیرمجموعه وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه شکل گرفته است. این نهاد در راستای اهداف کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت ترکیه در سطح منطقه ای و جهانی فعالیتهایی را انجام میدهد و به مثابه یکی از بازوهای موثر قدرت نرم فرهنگی این کشور عمل می کند.  

تاریخچه شکل گیری

فلسفه شکل گیری این نهاد به اوایل دهه 90 میلادی بر می گردد. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 بسیاری از کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز به استقلال دست یافتند و ترکیه اولین کشوری بود که جمهوری های ترک نشین تازه استقلال یافته شامل قزاقستان، ترکمنستان، ازبکستان، آذربایجان و قرقیزستان را با توجه به دارا بودن حافظه، زبان و فرهنگ مشترک و همچنین فراهم شدن زمینه برای تقویت روابط دوجانبه و منطقه ای، به رسمیت شناخت.

اولویت اول ترکیه در آن سالها در قبال آسیای مرکزی، پذیرش کشورهای تازه استقلال یافته ترک نشین از سوی جامعه جهانی بود. بعدها اما مطالعات زیادی در زمینه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی درباره کشورهای تازه تاسیس آسیای مرکزی انجام شد و مساعدتهای اولیه در طول زمان به پروژه های بلندمدت و تلاش های توسعه محور تبدیل شد. با گسترش مراوادت ترکیه با این مناطق، احساس نیاز به سازمانی که فعالیت ها و اولویت های سیاست فرهنگی و اقتصادی ترکیه در منطقه را اجرا و هماهنگ کند، بیشتر شد و در این راستا آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (تیکا) در سال 1992 یعنی یکسال بعد از استقلال کشورهای آستای مرکزی و قفقاز تأسیس گردید. با اتخاذ یک رویکرد سیاسی فعال در سیاست خارجی ترکیه به ویژه پس از روی کار آمدن دولت آک پارتی، تیکا به ابزاری برای اجرای سیاست خارجی ترکیه در بسیاری از مناطق و کشورها، به ویژه در کشورهایی که دارای فرهنگ و ارزش‌های مشترک با آنها است، تبدیل شد.

اهداف بلند مدت

هدف آژانس هماهنگی و همکاری ترکیه (تیکا) در سالهای ابتدایی را می‌توان به این صورت خلاصه کرد که جمهوری‌های ترک نشین ساختار اجتماعی خود را تثبیت کنند، هویت خود را بازیابی کرده و حقوق فرهنگی و سیاسی را توسعه ‌دهند و کمبودهای زیرساخت فنی را برطرف ‌کنند. در مدت سه دهه که از آغاز فعالیت تیکا می گذرد، این آژانس  پروژه ها و فعالیت های بسیاری را در زمینه های فرهنگی، آموزشی، بهداشتی، مرمتی، توسعه کشاورزی، مالی، گردشگری و صنعتی در حوزه اوراسیا اجرا کرده است. این آژانس به منظور هماهنگی و اجرای پروژه های خود دفاتری را در بسیاری از کشورها تاسیس کرده است. اولین دفتر هماهنگی تیکا در ترکمنستان تاسیس شد. در دوره های بعدی تعداد دفاتر در منطقه اوراسیا به 6 دفتر افزایش یافت. با توسعه این فعالیتها، ترکیه توانست علی الظاهر دست دوستی، برادری و همکاری خود را به کشورهایی که با آنها دارای ارزشها و فرهنگ مشترک است، دراز کند و بازخورد مثبت دریافت کند.

توسعه فعالیتها با افزایش ظرفیت سازمانی

ماهیت کاری تیکا در مناطق آسیای مرکزی که ترکیه از آنها با عنوان سرزمینهای اجدادی یاد می کند، در طول زمان تغییر کرد. تیکا تا سال 1995 فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را در کشورهای ترک نشین انجام می داد، در این دوره تمرکز ترکیه بر انجام فعالیتهای آموزش و همکاری های فرهنگی بود. زیرا به عقیده این کشور، توسعه، در سایه نیروی انسانی آموزش دیده و تحصیلکرده تحقق می یابد. ملتی که نظام آموزشی خوبی داشته باشد و علم و فناوری را از نزدیک دنبال کند، می تواند به توسعه پایدار دست پیدا کند. لذا تیکا پس از سال 1995 فعالیت های آموزشی خود را در سرزمین به اصطلاح آبا و اجدادی خود سرعت بخشید. مدارس، کتابخانه ها و آزمایشگاه های متعدد تأسیس و کمک های فنی به دانشگاه ها ارائه کرد.

با تحولاتی که در دهه 2000 میلادی اتفاق افتاد، تأثیر جهانی شدن در بسیاری از مناطق جهان از شرق تا غرب محسوس شد. در این دوره، به موازات شتاب توسعه ای که در کشورهای هم زبان صورت گرفت، پروژه های اجرا شده توسط تیکا در منطقه به پروژه های افزایش ظرفیت سازمانی تبدیل شد. این پروژه ها امروز با رویکرد حفاظت از میراث تاریخی مشترک در حال انجام است.

با اینکه امروزه بخش قابل توجهی از جغرافیای موسوم به مناطق ترک نشین، غنی

 تر و قوی تر شده و دیگر نیازی به ارائه کمکهای اولیه وجود ندارد. اما تیکا با افزایش ظرفیت سازمانی برای توسعه پروژه های مشترک و تبادل تجربیات، به همکاری خود با این مناطق همچنان ادامه می دهد.

درک ترکیه از سیاست خارجی این کشور پس از روی کار آمدن محافظه کاران سنتی در اوایل دهه 2000 میلادی، به منظور گسترش نفوذ خود در مناطق مختلف جهان برای تبدیل شدن به یک بازیگر مهم دستخوش تغییرات قابل توجهی شد. در راستای این تغییر، تیکا نیز دامنه فعالیت خود را گسترش داد. تعداد دفاتر هماهنگی برنامه های تیکا از 12 نمایندگی در سال 2002 به 25 دفتر در سال 2011 و  33 دفتر در سال 2012 افزایش یافت. امروزه آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه با ایجاد 63 دفتر هماهنگی در 61 کشور،  در 170 کشور فعالیتهایی را انجام میدهد. بسته به سیاست خارجی فعال و اصولی ترکیه، تعداد این کشورها روز به روز در حال افزایش است.

تیکا به عنوان یک مکانیسم همکاری بین نهادها و سازمان های عمومی، دانشگاه ها، سازمان های غیر دولتی و بخش خصوصی عمل می کند و همه این بازیگران را در زمینه های مشترک گرد هم می آورد و کمک های توسعه ترکیه را تثبیت و اجرا می کند. در واقع ترکیه از طریق تیکا دانش و تجربه خود را با بسیاری از کشورها از اقیانوس آرام گرفته تا آسیای مرکزی، از خاورمیانه و آفریقا تا بالکان، از قفقاز تا آمریکای لاتین به اشتراک می گذارد.

پروژه های اجرا شده

بنا بر آنچه گفته شد آژانس هماهنگی و همکاری ترکیه (تیکا) در چارچوب فعالیت‌های توسعه بین‌المللی خود، با هدف انتقال میراث مشترک تاریخی و فرهنگی به نسلهای بعدی، از پروژه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و انسانی در بسیاری از کشورهای دنیا حمایت کرده است. بر اساس گزارشی که خبرگزاری آناتولی از فعالیتهای این نهاد تهیه کرده، تاکنون 30 هزار پروژه بشردوستانه در طول سه دهه گذشته مورد حمایت قرار داد و به بهره برداری رسانده است. این پروژه ها در زمینه‌های فرهنگی، کشاورزی، آموزشی، بازسازی ابنیه تاریخی و تهیه آب آشامیدنی و بهداشتی در بوده است. این سازمان با مطالعه و شناسایی نیازهای کشورهای هدف طرح‌های خود را تهیه و به مرود اجرا می گذارد.

حوزه بهداشت و درمان

حوزه بهداشت و درمان عمده فعالیت این سازمان را در مناطق محروم جهان تشکیل می‌دهد. این سازمان با حمایت از توسعه امکانات آموزشی و زیرساخت بهداشتی و تأمین کادر درمان، زمینه انجام 111 هزار و 222 مورد معاینه پزشکی و 7 هزار و 616 عمل جراحی در آفریقا را فراهم کرده است.

تأسیس مرکز خدمات درمانی در منطقه خودمختار گاگائوز مولداوی یکی دیگر از پروژه های تیکا است که مورد بهره برداری قرار گرفته است.

تأسیس بیمارستان دوستی ترکیه و فلسطین در نوار غزه یکی دیگر از مهمترین پروژه‌های حوزه بهداشتی تیکا شمرده می‌شود. این بیمارستان در مجموع با 180 تخت‌خواب و 35 هزار محوطه سرپوشیده بزرگترین بیمارستان فلسطین به شمار می‌رود.

تیکا همچنین در روند تقویت خدمات بیمارستان‌های بیماری‌های قلبی و گوارشی با ظرفیت 72 تخت، بیماری‌های عفونی به ترتیب در قرقیزستان و باتومی گرجستان سهیم شده است. بیمارستان عفونی باتومی پس از این روند به مرکز اصلی مبارزه گرجستان با ویروس کرونا تبدیل شده است.

این سازمان در دوره همه گیری به بیش از 100 کشور دستکم چهل هزار روپوش، شیلد، عینک، هزار ونتیلاتور و تجهیزات پزشکی ارسال کرد. همچنین در سال 2021 برای افزایش ظرفیت موجود کارگاه‌های تولید لوزام پزشکی تاسیس کرده است.

پروژه های عمرانی

باغ زیتون واقع در منطقه خان یونس غزه که در راستای حمایت‌های آژانس هماهنگی و همکاری ترکیه از دامداری و کشاورزی کاشته شده است، سالانه 5 هزار تن محصول عرضه می‌کند. هم‌زمان 3500 کشاورز نیز از این باغ بهره‌مند می‌شوند.

در مغولستان یک گلخانه زمستانی با آبیاری قطره‌ای، مخزن آب، سیستم گرمایش و تهویه در زمینی به مساحت 400 متر مربع در چارچوب پروژه حمایت از گلخانه زمستانی تأسیس شده است.

آموزش یکی از مهمترین فعالیت‌های تیکا است. تیکا در زمینه‌هایی مانند آموزش حرفه‌ای، تاسیس و تقویت زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی خدمات بسیاری ارائه کرده و در مدت 30 سال 5 هزار طرح در حوزه آموزش در مناطق مختلف جهان اجرا کرده است.

یکی از این پروژه‌ها بازسازی مدرسه دخترانه در اردوگاه وحدت در اردن است که در آن 15 هزار دانش آموز آموزش فلسطینی در حال آموزش هستند.

تیکا به غیر از این پروژه ها، مدرسه دوستی نیجر و ترکیه را در سال 2018 در نیجر با ظرفیت 1200 دانش آموز و امکانات خوابگاهی با 648 تخت را تاسیس کرده است.

حفاظت از میراث فرهنگی مشترک

تیکا با اجرای پروژه‌های خود گام مهمی در حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی مشترک در مناطقی که در آن فعالیت می کند، برداشته است. این نهاد ضمن جلوگیری از تخریب این آثار ظرفیت گردشگری را در آن مناطق افزایش داده است.

از جمله آثار تاریخی که تیکا مرمت، حفاظت و محوطه سازی آن را انجام داده است بنای یادبود بیلگه تونیوکوک در مغولستان است که بنا به نقل قولها نخستین مکانی است که  نگارش کلمه «ترک» در آنجا واقع شده است. تیکا همچنین پل درینا در بوسنی و هرزگوین، مقبره احمد یسوی در قزاقستان و خانه علی رضا افندی پدر آتاترک در مقدونیه شمالی را نیز مرمت و بازسازی کرده است.

تیکا همچنین در ماه رمضان سال گذشته برنامه تدارک سفره افطاری را به نشانه ترویج روحیه همبستگی در جهان آغاز کرد و در این اقدام بسته‌های افطاری ماه مبارک رمضان را برای حدود یک میلیون نفر در 82 کشور جهان ارسال کرد و علاوه بر آن 70 هزار غذای گرم نیز توزیع کرد.

در تهیه این مطلب از سایت رسمی آژانس هماهنگی و همکاری ترکیه تیکا و گزارش خبرگزاری آناتولی استفاده شده است.